Michał Rawita Witanowski - człowiek, bez którego w 2017 r. nie byłoby 800 lecia.

Paweł Kendra, wto, 2017-01-03 09:11

Z wykształcenia farmaceuta, z pasji: archiwista, muzealnik i bibliofil. Z potrzeby serca społecznik i filantrop, z zamiłowania historyk, regionalista, krajoznawca. Człowiek instytucja, którego efektami pracy można by obdarzyć kilka osób.

Michał Adam Józef Witanowski, to człowiek, który znany jest nie tylko piotrkowianom. Wszędzie gdzie się pojawiał, zgłębiał dzieje miejsc, budowli i rodów, wyszukiwał pamiątki przeszłości, inicjował działalność społeczną i rozwijał poczucie polskości, chroniąc wartości kulturowe i hołubiąc tradycje ojczyste. Do 1907 r. swoje nazwisko poprzedzał słowem „Rawicz”, oznaczającym herb szlachecki. Od 1909 r. dla określenia rodowego znaku przedstawiającego pannę na niedźwiedziu, używał określenia „Rawita”. Urodził się 13 września 1859 r. w Częstochowie w niezamożnej rodzinie ziemiańskiej jako najmłodszy z trojga dzieci Adama i Józefy z Czarnomskich. Naukę pobierał początkowo w prywatnej szkole Fryderyka Lippe, a po jej rozwiązaniu kształcił się w progimnazjum, które ukończył w 1877 r., by następnie kontynuować naukę w gimnazjum filologicznym w Kielcach. Szkoły tej nie ukończył, gdyż postanowił zostać aptekarzem i rozpoczął praktykę w częstochowskiej aptece prowizora Józefa Pancerama. W 1880 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w laboratorium chemicznym [Juliusza?] Sperlinga. W tym samym czasie studiował farmację na Uniwersytecie Warszawskim. Dyplom prowizora otrzymał 1884 r. Pracował następnie jako aptekarz w Suwałkach, Raczkach, Kamionce pod Warszawą, w Warszawie na Grochowie, w Kole nad Wartą i Kłodawie. W 1907 r. wraz z rodziną przeniósł się do trybunalskiego grodu – Piotrkowa. Tu wykupił aptekę mieszczącą się przy Rynku Trybunalskim nr 3, którą prowadził nieprzerwanie przez 36 lat. Początki pracy zawodowej zbiegły się z działalnością naukową i pisarską. Liczne prace Witanowskiego poświęcone tematyce historyczno – krajoznawczej, publikowane były w czasopismach: „Wisła”, „Kaliszanin”, „Wędrowiec”, „Ziemia”, „Tydzień Piotrkowski” i wielu innych. We wszystkich miejscowościach, w których mieszkał i pracował Witanowski, dał się poznać jako aktywny działacz społeczny. W Suwałkach był członkiem komisji sanitarnej, a także działał w szeregach ochotniczej straży ogniowej. W Kłodawie założył „Koło Macierzy Szkolnej”, ochronkę dla dzieci oraz zorganizował i prowadził stację meteorologiczną. W Warszawie zainicjował i przeprowadzi zbiórkę pieniędzy na pomnik Adama Mickiewicza i Fryderyka Chopina. W Piotrkowie w latach 1908 - 1913, działał w ochotniczej straży ogniowej, pełniąc m.in. funkcję skarbnika. Jednocześnie współpracował z tygodnikiem „Kronika Piotrkowska”, a w latach 1910 - 1914 był nawet naczelnym redaktorem tego pisma. W 1908 r. przy wsparciu entuzjastów krajoznawstwa, zorganizował piotrkowski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, któremu przewodniczył przez 35 lat. 10 września 1909 r. zainicjował działalność sekcji muzealnej przy piotrkowskim Oddziale PTK. Podjęte starania szybko zaowocowały powstaniem muzeum krajoznawczego ziemi piotrkowskiej, któremu farmaceuta, archiwista i regionalista, przekazał gromadzone przez wiele lat zbiory. Ponad 2000 cennych eksponatów stworzyło podwaliny pod rozwój kolekcji z zakresu historii, nauk przyrodniczych, archeologii, etnografii, numizmatyki, rzeźby i malarstwa. W 1918 r. na potrzeby piotrkowskiego oddziału PTK odzyskał od Austriaków zamek zygmuntowski, który przez lata był nie tylko siedzibą królewską, ale pełnił też funkcję cerkwi garnizonowej. Pierwsze zebranie członków Towarzystwa w wyremontowanym ze składek społecznych budynku odbyło się 15 października 1922 r. Swoją siedzibę znalazły tam oprócz oddziału PTK, Muzeum Regionalne, którego kustoszem Witanowski pozostawał do końca swojego życia, a także biblioteka, bowiem piotrkowianin ten, był znany bibliofilem, miłośnikiem i zbieraczem pamiątek przeszłości związanych z historią naszej ojczyzny. W 1920 r. Witanowski zainicjował zbiórkę społeczną, która zaowocowała budową na piotrkowskim cmentarzu monumentalnego pomnika upamiętniającego powstańców styczniowych 1863 r. Podczas jednej z podróży krajoznawczych odnalazł tzw. „kopiarz sulejowski”, w którym pod rokiem 1217 zawarta została pierwsza wzmianka o Piotrkowie.

W dowód uznania za działalność publicystyczną i badawczą, w 1893 r. Dyrekcja Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie powołała Witanowskiego do grona członków korespondentów. W 1908 r. został członkiem czynnym Polskiego Naukowego Towarzystwa Heraldycznego w Krakowie, członkiem korespondentem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Warszawie oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W tym też roku Akademia Umiejętności w Krakowie powołała go na członka Komisji do badań historii sztuki w Polsce. 24 kwietnia 1927 r. Rada Główna PTK w Warszawie w uznaniu za wielkie zasługi dla krajoznawstwa polskiego nadał mu godność - Członka Honorowego PTK. W 1929 r. za całokształt pracy społecznej naukowej i historyczno-krajoznawczej, odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta. W 1931 r. Polskie Powszechne Towarzystwo Farmaceutyczne uczciło jubileusz 50 - lecia pracy zawodowej farmaceuty poprzez wręczenie dyplomu honorowego.

Michał Rawita Witanowski ze szczególną uwagą badał zagadnienia dotyczące etnografii, archeologii, historii miast polskich i historii farmacji. Jest autorem licznych prac krajoznawczych i historycznych oraz 240 haseł w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, a także „Polskim Słowniku Biograficznym”. Współredagował „Kronikę Piotrkowską”. Zajmował się także historią farmacji. Z 10 artykułów zamieszczonych w periodykach fachowych, min. w „Wiadomościach Farmaceutycznych”, W 2 artykułach Witanowski nawiązywał do historii Piotrkowa. Autor zaprezentował w nich zarys dziejów piotrkowskich aptek oraz przybliżył postać Jana Karola Samuela Hildebranda, wybitnego piotrkowskiego aptekarza i lekarza, który po latach stał się symbolem wielokulturowości miasta. Witanowski jest także autorem licznych opracowań krajoznawczych poświęconych centralnej Polsce. Oto tytuły wybranych opracowań książek, które wydane zostały w okresie 45 lat działalności regionalnej:
1. Lud wsi Stradomia (pod Częstochową). Szkic etnograficzny, Kraków 1883,
2. Żywot bł. Bogumiła arcybiskupa gnieźnieńskiego, Koło 1885,
3. Historia miast mieszczaństwa w krajach dawnego Państwa Polskiego, Poznań 1890,
4. Monografia Łęczycy, Kraków 1898,
5. Pabianice, [w:] „Wędrowiec” 1899, nr 50,
6. Po bocznych drogach – Kalisz, [w:] „Wędrowiec” 1901, nr 4,
7. Kłodawa i jej okolice pod względem historyczno-ludoznawczym, Warszawa 1904,
8. Przewodnik po dawnym opactwie cystersów w Sulejowie, Piotrków Tryb. 1910,
9. Wielkopolskie miasto Koło – jego przeszłość i pamiątki, Piotrków Tryb. 1912,
10. Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Tryb. 1923,
11. Zbór we Włoszczowej, Kraków 1925,
12. Ilustrowane okolice Piotrkowa, Piotrków Tryb. 1926,
13. Dawny powiat chęciński, Kielce 2001

Niestety opracowana przez Witanowskiego monografia miasta Piotrkowa, dotychczas nie ukazała się drukiem. Jej rękopis znajduje się w Bibliotece PAN w Warszawie.

Pośród licznych opracowań, znalazły się głównie prace poświęcone „stronom rodzinnym” czyli miejscom, w którym przyszło spędzić Witanowskiemu różne okresy życia. Prace te, często dziś już niedostępne, zaskakują nie tylko pięknem języka, doborem słów i wnikliwością spostrzeżeń, ale też swą rzeczowością oraz nagromadzeniem faktów i rzetelnych opisów. Opracowania te powstały w oparciu o stan badań i dociekań z 1 połowy XX w. Dziś wiele stwierdzeń może zostać poddanych krytyce, a niektóre zagadnienia wymagają odczytania na nowo. W przypadku opracowań poświęconych regionowi piotrkowskiemu, próbę weryfikacji tych dociekań podjął Marcin Gąsior pisząc min. „Suplement do Przewodnika po Piotrkowie Trybunalskim” czy publikując rozliczne prace poświęcone dziejom miasta. Nie umniejsza to jednak w żadnej mierze ogromu pracy wykonanej przez Witanowskiego, której celem było krzewienie miłości do ziemi ojczystej poprzez poznanie dziejów najbliższej okolicy, a tym samym umiłowanie stron rodzinnych. Ważną rolę odgrywała ponadto działalność popularyzatorska związana z organizowaniem wycieczek, spotkań, odczytów i prelekcji połączonych z wykorzystaniem przezroczy. Witanowski był bowiem prekursorem zastosowania metody poglądowości w działalności krajoznawczej poprzez wykorzystanie wykonywanych przez siebie, a nowoczesnych jak na owe czasy pokazów przezroczy, które towarzyszyły prowadzonym przez niego odczytom i prelekcjom. Fotografie i ryciny były też nieodzownym elementem wielu opracowań tego krajoznawcy, które ukazały się drukiem. Warto nadmienić, że przy piotrkowskim oddziale PTK, w okresie międzywojennym od 1912 r. działała prężna sekcja fotograficzna, którą kierował przez lata K[arol] Rother. Członkami byli min.: Kazimierz Zaborowski, Tadeusz Grotowski czy Mieczysław Fabiszewski.

Michał Rawita Witanowski zmarł 25 lutego 1943 r. w Piotrkowie w wieku 84 lat. Pochowany został na starym cmentarzu katolickim (kwatera 11, grób nr 448).
Pamięć o tym wybitnym człowieku, który poznał i pokochał region piotrkowski, mimo upływu lat pozostała żywa, nie tylko w sercach piotrkowskich krajoznawców. Ci ostatni obrali go patronem działającego w mieście Oddziału PTTK, a także upamiętnili tą wybitną postać poprzez wmurowanie stosownej tablicy na kamienicy, w której znajdowała się przez lata apteka prowadzona przez Witanowskiego. W 2002 r. na jednym ze śródmiejskich skwerów odsłonięto natomiast obelisk poświęcony nestorowi piotrkowskich krajoznawców, a sam plac nazwany został imieniem Michała Rawity Witanowskiego. W 2014 r. wielkopolscy działacze PTTK wmurowali na obelisku krajoznawców, znajdującym się na Wzgórzu Lecha, tablicę upamiętniającą tego krajoznawcę zasłużonego również dla Wielkopolski. Inicjatywę tą poprzedziły działania zarządu Oddziału PTTK w Piotrkowie, których efektem były obchody roku 2013 jako „Roku Witanowskiego”.

Wymienione powyżej działania, uhonorować miały krajoznawcze, historyczne i społeczne pasje założyciela lokalnego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystycznego (antenata Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego – PTTK) Michała Rawity Witanowskiego. Niezwykłej pasji i wytężonej, wręcz benedyktyńskiej pracy piotrkowskiego farmaceuty zawdzięczamy odnalezienie dokumentu zawierającego pierwszą wzmiankę o Piotrkowie. To właśnie ten dokument stał się podstawą do wyznaczenia umownej daty określającej początki naszego miasta.